آشنای بادفاع مقدس فصل اول بررسی مناقشات مرزی ایران و عراق (۹)پروتکل تهران ۱۹۱۱

 دولت‌های روس و انگلیس که از نفوذ آلمان در ایران احساس خطر می کردند در سال ۱۹۰۲ برای تقسیم ایران به توافق رسیدن به موجب قرارداد ۱۹۰۷ ایران به سه منطقه قابل نفوذ تقسیم شد بخش شمالی روسیه قسمت جنوبی را سهم انگلیس و منطقه مرکزی را نیز بی طرف شناختند و از طرفی کشف و استخراج نفت در ایران ۱۹۰۸ نیز بر مسئله مرزهای ایران و عثمانی اثرگذاشت تشکیل شرکت نفت ایران و انگلیس و سپس دوران استفاده از اروندرود را برای کمپانی های نفتی انگلیس پیش از پیش افزایش داد انگلیس با مسائل فنی و حقوقی پیچیده در اروندرود مواجه بود و رژیم حقوقی عهدنامه دوم ارزروم در این زمان پاسخگویی نیازهای انگلیس نبود به همین جهت دولت انگلیس در ۲۹ ژوئیه ۱۹۱۳ قراردادی با دولت عثمانی منعقد کرد که به موجب آن امپراتوری عثمانی راهنمایی کشتی ها نصف چراغ های روشنایی و خدمات مربوط به پلیس رودخانه به وسیله انگلیس را در اروندرود به رسمیت شناختن دولت انگلستان در شط العرب نیز به علت منافع اساسی خود علاقه خاصی داشت اختلافات مرزی ایران و عثمانی در اطراف آن و ناحیه خانقین بر طبق خواسته آن دولت حل و فصل شود تا در آینده برایش مشکلی ایجاد نشود و سرانجام با پافشاری دولت های روس و انگلیس وثوق الدوله وزیر امور خارجه ایران در سال ۱۹۱۱ مذاکراتی را با سفیر عثمانی در تهران انجام داد که منجر به امضای پروتکل تهران مورخ ۲۱ دسامبر ۱۹۱۱ میلادی شد به موجب پروتکل تهران دو کشور ایران و عثمانی موافقت کردند که کمیسیون مرزی متشکل از نمایندگان دو طرف به تعداد مساوی در اسلامبول تشکیل شود از نکات برجسته این پروتکل عدم اشاره به شرکت نمایندگان روس و انگلیس در کمیسیون مذکور است که اساس کار کمیسیون را نیز عهدنامه دوم ارز روم ۱۸۴۷ تشکیل می داد همچنین دو کشور موافقت کردند که چنان در مورد تفسیر و یا اجرای برخی از مواد قرارداد نتوانند به توافق برسند به جای ارجاع مسئله به دو کشور روس و انگلیس به دیوان داوری لاهه مراجعه کنند کمیسیون پیش‌بینی شده در ماده اول پروتکل زود در اسلامبول تشکیل شد و نمایندگان روس و انگلیس نیز بدون آنکه مجوزی داشته باشند ظاهراً به عنوان میانجی و در واقع به صورت مقام تصمیم‌گیرنده در آن شرکت جستند از همان آغاز که مذاکرات درباره تعیین خطوط مرزی شروع شد و یادداشت توضیحی سفرای روس و انگلیس نیز مطرح گردید و دولت عثمانی به پشتیبانی نمایندگان روس و انگلیس خواهان اجرای آن شد دولت ایران به دلایلی که قبلا گفته شده تفسیر سفرای مذکور را مخالف مصرحات مواد قرارداد اعلام کرد و امضای نماینده خود را نیز در مورد قبول تفسیر فوق غیرمعتبر دانست ولی در جلسه هفدهم نماینده دولت ایران موافقت دولت خود را با یادداشت توضیحی اعلام کرد