سخریه واستهزاءچیست ؟وچه عواقبی دارد؟

 

بیان کردن گفتار یا کردار یا وصف یا خلقت کسی به گونه ای که سبب خنده دیگران و تحقیر مسخره شونده شود ، چه به زبان یا با ایماء و اشاره و کنایه استهزاء نامیده می شود .

کسی را که به این خوی ناپسند متصف باشد مستهزء گویند .
استهزاء از گناهان کبیره است . و این از گناهانیست که از مقدمات گناه غیبت محسوب می شود .

حکمت حرمت استهزاء مؤمن :
چون شارع مقدس در شأن و شرافت مؤمن اهتمام ورزیده و کسی که آبروی مؤمنی را خدشه دار می کند با او برخورد شدید نموده و خدا وعده عذاب شدید داده است . و مقصود از استهزاء این است که دیگری را در نظر مردم خوار و تحقیر کنی و حال آن که خود را نزد خدا و پیامبر و فرشتگان خوار کرده ای .
کسانی که برای مجلس آرائی و خنداندن حاضران از آبرو و حیثیت دیگران مایه می گذارند و با کارهائی از قبیل تقلید در راه رفتن ، سخن گفتن ، غذا خوردن و خلاصه به هر طریقی از اشاره و کنایه ... دیگران را به مسخره می گیرند .
قرآن کریم از این عمل شدیداَ نهی فرموده و آن را به عنوان ظلم و ستم مورد توبیخ و تهدید قرار داده است و امر به توبه می کند :
« یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسى‏ أَنْ یَکُونُوا خَیْراً مِنْهُمْ وَ لا نِساءٌ مِنْ نِساءٍ عَسى‏ أَنْ یَکُنَّ خَیْراً مِنْهُنَّ وَ لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإیمانِ وَ مَنْ لَمْ یَتُبْ فَأُولئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ » .(حجرات 11)
اى کسانى که ایمان آورده‏اید! نباید گروهى از مردان شما گروه دیگر را مسخره کنند، شاید آنها از اینها بهتر باشند و نه زنانى زنان دیگر را، شاید آنان بهتر از اینان باشند و یکدیگر را مورد طعن و عیبجویى قرار ندهید و با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را یاد نکنید، بسیار بد است که بر کسى پس از ایمان نام کفرآمیز بگذارید و آنها که توبه نکنند، ظالم و ستمگرند!

سخریه و استهزاء غیر مؤمنین و مؤمنین در دنیا :
« إِنَّ الَّذینَ أَجْرَمُوا کانُوا مِنَ الَّذینَ آمَنُوا یَضْحَکُونَ - وَ إِذا مَرُّوا بِهِمْ یَتَغامَزُونَ » . (مطففین 29 و 30)
بدکاران (در دنیا) پیوسته به مؤمنان مى‏خندیدند، و هنگامى که از کنارشان مى‏گذشتند آنان را با اشاره تمسخر مى‏کردند. 
« إِنَّهُ کانَ فَریقٌ مِنْ عِبادی یَقُولُونَ رَبَّنا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا وَ أَنْتَ خَیْرُ الرَّاحِمینَ » .(مؤمنین 109)
« فَاتَّخَذْتُمُوهُمْ سِخْرِیًّا حَتَّى أَنْسَوْکُمْ ذِکْری وَ کُنْتُمْ مِنْهُمْ تَضْحَکُونَ » .(مؤمنین 110)
(فراموش کرده‏اید) گروهى از بندگانم مى‏گفتند: پروردگارا! ما ایمان آوردیم ما را ببخش و بر ما رحم کن و تو بهترین رحم کنندگانى! 
امّا شما آنها را به باد مسخره گرفتید تا شما را از یاد من غافل کردند و شما به آنان مى‏خندیدید! 

سخریه و استهزاء مؤمنین در روز قیامت به بدکاران و کفار :
« فَالْیَوْمَ الَّذینَ آمَنُوا مِنَ الْکُفَّارِ یَضْحَکُونَ » . ( مطففین 34 )
ولى امروز مؤمنان به کفار مى‏خندند.
« عَلَى الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ ».(مطففین 35 ) 
در حالى که بر تختهاى آراسته بهشتى نشسته و (به سرنوشت شوم آنها) مى‏نگرند!
« هَلْ ثُوِّبَ الْکُفَّارُ ما کانُوا یَفْعَلُونَ ».( مطففین 36) 
آیا (با این حال) کافران پاداش اعمال خود را گرفتند؟!

استهزاء از ریشه«هـ - ز- ء»در لغت به معنای طلب تحقیر است با هر وسیله‌ای که صورت گیرد.[1]
در اصطلاح عبارتست از مسخره کردن افراد، یا برخی امور با گفتار یا کردار، مانند اشاره با چشم یا دیگر اعضای بدن[2] که این عمل بیشتر به قصد تحقیر و توهین دیگران صورت می‌گیرد، گاهی نیز با اهداف دیگری مانند جبران کمبود شخصیت، تقویت روحیه خود یا تضعیف روحیۀ دیگری انجام می‌شود.
این مفهوم در قرآن کریم با واژه‌های «هزء» و مشتقات آن 34 بار و «سُخْر» و مشتقات آن 16 بار بکار رفته است که بیشتر لغویان این دو واژه را به یک معنا دانسته‌اند.[3]
آیاتی که در قرآن سخن از استهزاء به میان آورده، بیشتر مربوط به حوزه عقیده و دین بوده که در آن جبهه مخالف انبیای الهی، مؤمنان، وحی، آیات قرآن، معاد و حتی خداوند را به تمسخر گرفته و از استهزاء به صورت حربه‌ای برای رویارویی با دین خدا بهره می‌جستند، در آیاتی نیز استهزاء در حوزه اخلاق مطرح شده که در آن خداوند مؤمنان را از تمسخر یکدیگر منع کرده است. از بررسی تمام آیاتی که پیرامون «استهزاء» هستند، آنچه که بدست می‌آید حکم استهزاء، منشأ آن، آثار و پیامدهای این صفت مذموم اخلاقی و نیز راههای مقابله با استهزاء گران است.

حکم استهزاء:
استهزاء دیگران "ظلم" است. قرآن در آیه 11 سوره حجرات مؤمنان را از تمسخر دیگران منع کرده و در پایان می‌فرماید: «اگر از عمل خویش توبه نکنند ظالم‌اند»:
«یا ایّها الّذینَ امَنوا لایَسْخَرْ قومُ مِن قومٍ...و مَن لَمْ یَتُبْ فاُولئِکَ هُمُ الظّالمُونَ»
با توجه با آیات متعددی که در آن، انسانها از استهزای مؤمنان، آیات الهی و دین نهی شده‌اندبه مرتکبان این عمل وعده عذاب الهی داده شده بر می‌آید که استهزاء عملی حرام است که خداوند آن¬را قبیح و ناپسند و استهزاء گران را مجرم شمرده است.[4]

ریشه‌های استهزاء:
استهزاء چه در حوزه عقیده باشدچه در حوزه اخلاق، منشأ و ریشه‌های متعددی دارد، برخی از این ریشه‌ها از دیدگاه قرآن عبارتند از:
1- برتری طلبی و غرور: حس برتری جوئی گاهی باعث می‌شود که 
انسان دیگران را از خود کوچکتر بپندارد و آنها را استهزاء کند.
«یا ایّها الّذینَ امَنُوا لایَسْخَرْ قَومُ مِن قومٍ عَسی اَن یَکُونوا خَیراٌ مِنْهُم...» (حجرات/ 11)
کلمه "خیراٌ" افزون بر اینکه منشأ استهزاء را بیان می‌کند، این برتر بودن ظاهری را نیز نفی می‌کند.[5]
2- دنیا طلبی: گاهی داشتن ثروت و دلبستگی به دنیا موجب استهزای افراد فقیر می‌شود.
«زُیّنَ للذّین کَفرُوا الحَیوةُ الدّنیایَسخَروُنَ مِنَ الذّینَ امَنُوا...»(بقره/ 212)
ابن عباس نقل می‌کند که این آیه درباره گروهی از اشراف قریش نازل شد که عمار و بلال را به سبب تهیدستی مسخره می‌کردند.[6]
از دیگر ریشه‌های استهزاء که قرآن به آنها اشاره کرده است می‌توان به جهالت (بقره/ 67)،‌عدم تعقل (مائده/ 58)، دشمنی و انتقام (مائده/ 58،59)، گناه و اصرار بر آن (روم/ 10) اشاره کرد